თვენი

1446/27

ზოგადი აღწერა:

თვენი - ჰიმნოგრაფიული / ლიტურგიკული კრებული. მასში შეტანილია მთელი წლის ყოველდღიური საგალობლები. სამეცნიერო ლიტერატურაში აღნიშნულია, რომ თვენი როგორც დამოუკიდებელი ჰიმნოგრაფიული კრებული იადგარების დანაწილების შემდეგ ჩამოყალიბდა.

თვენის პირველი რედაქცია X-XI საუკუნეების მიჯნაზე უნდა შეექმნათ და იერუსალიმური და კონსტანტინეპოლური ლიტურგიკული ტრადიციების ნაზავს წარმოადგენს. მეორე რედაქციის შემდგენელი კი წმინდა გიორგი მთაწმინდელია. საფუძვლად მას გამოყენებული ჰქონდა როგორც ბერძნული ორიგინალები, ისე ძველი ქართული ჰიმნოგრაფიული კრებულებიდან გადმოღებული საგალობლები.

წინამდებარე ხელნაწერი მხოლოდ დეკემბრის თვის მსახურებებს შეიცავს. ხელნაწერი ე (5) რვეულიდან იწყება, წმინდა პატაპის ხსენებით (7 დეკემბერი), შესაბამისად, წინ აკლია დაახლოებით 32 ფურცელი, ხოლო მთავრდება 24 დეკემბრით და ბოლონაკლულია.

თითოეული ხსენება ორ ნაწილად არის დაყოფილი. პირველში შედის სვინაქსარული საკითხავი, ხოლო მეორეში საგალობლები: სტიქარონნი, ლიტანიისაჲ, წარდგომაჲ, იბაკოჲ, უგალობდითსა, განძლიერდასა, მესმასა, ღამითგანსა, ღაღადყავსა, კურთხეულარსა, აკურთხევდითსა, ადიდებდითსა, გამოავლინე, ადიდებდითსა.

წინამდებარე თვენის ნაწილი გიორგი მთაწმინდელის რედაქციის თვენის შემოკლებული რედაქციაა.

შიფრი:

1446/27

სახელწოდება:

თვენი

საუკუნე:

XIII

დათარიღების საფუძველი:

პალეოგრაფიული ნიშნები.

ფურცლების რაოდენობა:

დამწერლობის სახეობა:

ნუსხური

ფორმა:

კოდექსი

მასალა:

თემატიკა

ლიტურგიკა

ყდა:

ახალი, კოლენკორგადაკრული მუყაოს ნაცრისფერი ყდა.

ზომები

ყდის:

257x217

ქაღალდის:

247x232/190/198

ტექსტის:

175/18x125

სისქე:

სტრიქონებს შორის მანძილი:

არშიები

ზედა:

14/2

ქვედა:

32/5

მარცხენა:

22/46

მარჯვენა:

19/43

სტრიქონების რაოდენობა:

აღრიცხვა:

იწყება ე რვეულით. მონიშნულია ნუსხურით (გადამწერისავე ხელით) რვეულის დასაწისში, ზედა არშიაზე და დასასრულს, ქვედა არშიაზე.

განკვეთილობის ნიშნები:

ხელნაწერის მდგომარეობა:

თავბოლონაკლული; ფურცლები - დალაქავებული, დაზიანებული და კიდეებშემოხეული. ზოგიერთ ადგილას ტექსტის ამოკითხვა შეუძლებელია. ამჟამად ხელნაწერი რესტავრირებულია და ჩასმულია ახალ ყდაში.

დასაწყისი:: [...] ყოველთა მეუფესა [...] და ჴსნად ევედრ[... ...] მისისაჲ მრავალ მო[... …მ]შობელი თჳსისაგან ყოფად მოჰმადლა მას სახიერებით [...] პორფირი დღეს დაიქუსვის საშოსა შენ[სა ... ] მეუფჱმან და ღმერთმან ყოველთამან შთაიცუას და კაცთა გამ[...]ნდეს და დასცეს მბრძოლი ჩუენი მტერი მამათა ჩუენთა ღმერთმან ყოვლად ძლიერმან ... (1r).
წყდება:: … დაწყებასა მესამისა ჟამისასა დაჰრეკონ ძელსა და შეკრბენ ეკლესიად და ილოცონ ორი ჟამი მზისა და სამჟამისაჲ. ხოლო მზისასა [...] (73v).

ქვესათაურ(ებ)ი:

: მასვე დღესა წმიდისა მამისა ჩუჱნისა პატაპისი ჴმაჲ ა - წმიდანო მარტჳ. მამასა პატაპი ჴორცთა აღძრვანი მოძღურებითა დასწუჱნ ... (1v-4r).

თუესა დეკენბერსა თ მუცლადღებაჲ წმიდისა ანაჲსი - რაჟამს-იგი მუცლად-იღო წმიდაჲ ღმრთისმშობელი მარიამ, ვითარცა ახარა მას ანგელოზმან უფლისამან და ეგრეთვე ნეტარსა იოვაკიმს. და ჴსენებაჲ წმიდათა უქრთამოთაჲ კოზმან და დამიანესი და წამებაჲ წმიდათა მოწამეთაჲ სოსითე [...] ისაკისა და პატაპისი - ესე წმიდაჲ მამაჲ ჩუენი პატაპ[...] იყო თებაიდით ეგჳპტისაჲთ. მონაზონებისა ცხორებაჲ აღიღო და ჟამნი მრავალნი უდაბნოთა შინა ... (4r-v).

[თუესა დეკენბერ]სა თ მუცლადღებაჲ წმიდისა ანნაჲ[... ...] - რომელი მყოფ არს მაღალთა შინაღმერთი ჯერ[... ...] მოხედვაჲ კაცთაჲ და გარდამოსლვაჲ ზეცით ქ... (4v-8r).

: თუესა დეკენბერსა [ი] წმიდათა მოწამეთა მინაჲსი, ერმოგინესი და ევგრაფოჲსი - ესე წმიდაჲ მოწამე მინა იყო მაქსიმიანეს ზე მეფისა ... (8r-9r).

: თუესა დეკენბერსა ი წმიდათა მოწამეთა მინა, ერმოგენი და ევღრაფოჲსი. ჴმაჲ ა -წმიდანო მარტ. მოწამეო მჴნეო,მინა, გუჱმანი იგი მოუთმენელნი: თუალთა აღმოჴდაჲ და ენისა მოკუჱთაჲ ... (9r-15v).

შენიშვნა:

შედის: 1. სხუანი გალობანი წმიდათა სამთა ყრმათათჳს და დანიელ წინასწარმეტყუელისა; 2. ქრისტეს შობისა წინა კჳრიაკესა ჴსენებაჲ წმიდათა მამათმთავართაჲ.

: თუესა დეკენბერსა ია წმიდისა მამისა ჩუენისა დანიელ მესუჱტისაჲ, დ გუერდი - ვითარმედ გხადო. ვითარმედ სახელ-გდვათ შენ, დანიელ, მოღუაწედ უძლეველად ... (15v-18r).

: თუესა დეკენბერსა იბ წმიდისა მამისა ჩუენისა და საკჳრველთმოქმედისა სპირიდონის, რომელი იქმნა ეპისკოპოს ტრიმითუნტას - ესე იყო დიდისა კოსტანტინეს ზე და კოსტანტი ძისა მისისა ... (18r-19r).

: თუესა დეკენბერსა იბ წმიდისა და საკჳრველთმოქმედისა მამისა ჩუჱნი[სა] სფჳრიდონისი, უფალო, ღაღადყავსა. ა. - ზეცისა განწე. სულისა ბრწყინვალებითა ყოვლადბრწყინვალემან ბრძენმან მამათმთავარმან, არიოზ მზაკოარისა გმობაჲ უჩინოყო ... (19r-22v).

: თუესა დეკენბერსა იგ წმიდათა დიდებულთა მოწამეთა ევსტრატისი, ევქსენტისი(!), ევგენისი, მარდარისი და ორესტისი - ესენი იყვნეს დეოკლიტიანეს და მაქსიმიანეს ზე უშჯულოთა მეფეთა მთავრობასა ლუსიაჲსსა ლიმიტინელთა ზედა ... ამასვე დღესა წმიდისა მოწამისა კჳრიენისი და წმიდისა მოწამისა ლუკია ქალწულისა, რომელი იყო სიკილიაჲთ ქალაქით სურაკოსით ... (22v-24r).

: თუესა დეკენბერსა იგ წმიდათა მოწამეთა ევსტრატი, ავქსენტი, ევგენი, მარდარი და ორესტისი და წმიდია მოწამისა ლუკიაჲსი. უფალო ღაღადყავსა ჴმაჲ ა -ზეცისა განწ. საკჳრველი ევსტრატი დღეს ღუაწლითშემოსილი მოგჳწოდს ჩუენ გალობადდღესასწაულსა თჳსსა ... ამასვე დღესა წმიდათა მოწამეთა ფილიმონისი, აპოლონისი, იპატისი და მათთანათაჲ ... (24r-28v).

თუესა დეკენბერსა იდ წმიდათა მოწამეთა თჳრსო, ლევკი და კალინიკოჲსი- ესენი იყვნეს დეკოზ(!) მეფისა ზე და კომბრიკ მთავრისა ... ამასვე დღესა ჴსენებაჲ დიდისა მის ძრვისაჲ ... (28v-30v).

: თუესა დეკენბერსა იდ წმიდათა მოწამეთა თჳრსო, ლევკი და კალინიკესი. უფალოღაღადყავსა დ - მჴნეონნი.თჳრსო, მხნეო მოწამეო. ფარი უღმრთოთაჲ შეჰმუსრე, ხოლო მშჳლდები მათი და საჭურველი დასწჳ ... (30v-33r).

: თუესა დეკენბერსა იე წმიდისა მღუდელმოწამისა ელევთერისი - ესე იყო ქალაქისა ჰრომისჲ ნათესავთა წარჩინებულთაჲ, ყრმაჲ ჰასაკითა ... (33r-34v).

: თუესა დეკენბერსა იე წმიდისა მღუდელმოწამისა ელევთერისი. უფალოღაღადყავსა. ჴმაჲ დ - მოგიცემიეს. ჭურ პატიოსან იქმენ სულისა წმიდისა, მამაო, და სული შენი განსწმიდე, ნეტარო ... (34v-37v).

: თუესა დეკენბერსა ივ წმიდისა მოწამისა მარინაჲსი- ესე იყო მარკიანეს ზე მეფისა ნათესავისაგან მთავართაჲსა … (37v-39).

თუესა დეკენბერსა იზ წმიდათა სამთა ყრმათა ანანია, აზარია და მისაელისი, დანიელ წინასწარმეტყუელისაჲ -ვითარცა გუაუწყებენ პირუელ აღწერილნი მოსაჴსენებელნი, იყვნეს ესენი წმიდისაგან ქალაქისა იერუსალჱმისა ძენი ეზეკია მეფისანი…ამასვე დღესა წმიდისა პატემოთისა და კოპრისი და ალექსანდრესი, რომელნი იწამნეს ივლიანეს ზე განდგომილისა ... (39v-41r).

თუესა დეკენბერსა იზ წმიდისა წინასწარმეტყუელისა დანიელისი და წმიდათა სამთა ყრმათა: ანანია, აზარა და მისაელისი. დ მჴნეონი. - დანიელ ღმერთშემოსილმან გული უბიწოჲ მოიგო და ყო იგი სავანედ წმიდად სულისა ... (40r-46r).

• მეორესა კჳრიაკესა პირუელ ქრისტეშობისა წმიდათა მამათა. დაბადებისა საკითხავი - ესმა აბრაჰამს, რამეთუ წარიტყუჱნა ლოთ ძმისწული მისი და აღირაცხნა თჳსნი სახლისა ნაშობნი მისნი სამას ათვრამეტნი ... (46r-47r).

• მეორესა კჳრიაკესა პირველ ქრისტეშობისა წმიდათა მამათაჲ და სამთა ყრმათაჲ და დანიელისი, გ გუერდი - ყოველი სასოებაჲ. გამოჩნდა დიდებული მამათმთავართა ჴსენებაჲ, აღვსებული ნათლითა და ბრწყინვალებითა ... (47r-50r).

თუესა დეკენბერსა იჱ წმიდისა ფლოროჲსი ამასელ ეპისკოპოსისაჲ. ესე იყო მეფობასა იუსტინიანე ახლისასა და ტიბერისსა და მავრიკისსა, კონსტანტინეპოლის შინა ... (50r-v).

: თუესა დეკენბერსა იჱ წმიდისა მოწამისა სევასტიანესი და მის თანათაჲ. ჴმაჲ ა - წმიდანო მარტ. სისხლთა შენთა წმიდათა პორფირი, მრავალსასყიდლისაჲ შეიმზადე და მით შემოსილი მკჳდრ იქმენზეცას ... ( 50v- 51r).

თუესა დეკენბერსა ით წმიდისა მოწამისა ვონიფანტესი. ჴმაჲ მ– [...]გსურდა დიდებისა საკუნოჲსა, დიდებულო ვონიფანტე ახოვანო, ვინაჲცა ტკივილნი მწარენი დაითმინენ უშიშითა გონებითა ... (51r-52r).

თუესა დეკენბერსა კ წინადღე ქრისტეშობისაჲ. ჴმაჲ გ გუერდი - ანგელოზთა დღეს წინავიდოდეთ, ძალნო ბეთლემისათა ... (52r-55r).

• მასვე დღესა წმიდისა ეგნატი ღმერთშემოსილისაჲ. ჴმაჲ დ. მჴნეონი-ღმრთისმეტყუელებისა თავად და თანამკჳდრად მსახურად მოციქულთა კუალსა შეუდეგ, ეგნატი, აღმოსვლით რაჲ გამოხეჱდ ... (55r-57v).

: თუესა დეკენბერსა კა წმიდისა მოწამისა ივლიანაჲსი - რომელი იყო ქალაქით ნიკომოდიით მაქსიმიანეს ზე მეფისა ასული მშობლეთა მდიდართაჲ ... (57v-58r).

: თუესა დეკენბერსა კა წინადღე ქრსტეს შობისაჲ ბ გუერდი - ანგელოზთა დღე. დღესასწაულობს ყოველი დაბადებული და ზეცისანი ჩუენ თანავე იხარებენ, რამეთუ შემოქმედი ქალწულისაგან იშვების ... (58r-62v).

თუესა დეკენბერსა კბ წამებაჲ წმიდისა მოწამისა ანასტა[სიასი][...] დეოკლიტიანეს ზე მეფისა, ნათესავით ჰრო[... .... მშობელთა] ღმრთისმსახურთა და მორწმუნეთაჲ ... (62v-63v).

თუესა დეკენბერსა კბ წინადღე [ქრისტეშობი]საჲ ბ გუერდი - ანგელოზთა დღეს. აჰა ესერა კრავი ... სოფლისა ბრალთაჲ ბაგასა მიყვანებად ... (63v-66r).

: თუესა დეკენბერა კგ წმიდათა - ათთა მოწამეთა ორნი იწამნეს კრიტს ... (68r-v)

თუესა დეკენბერსა კგ წინადღე ქრისტეშობისაჲ ბ გუერდი - ანგელოზთა დღეს. ნეფსითი მოსდრიკენ ცანი და გარდმოიჴედდა ქალწულებრივი საშოიჲ გამოუკლველად ... (68v-71v).

• მასვე დღესა წმიდათა ათთა მოწამეთა კრიტე(!). ჴმაჲ დ - მ[... ...] ათეული ღმრთივბრწყინვალე და ათმნათობ[...][...]მპარი, რომელი საღმრთოჲთა ნათლითა განანათლებს ეკლესიისა სავსებასა ... (71v-73v).

: თუესა დეკენბერსა კდ წინადღე ქრისტეს შობისაჲ - ხოლო უკუეთუ წინადღე ქრისტეს შობისაჲ მარხვათა დღე იყოს, ესრეთ იქმნას წესი ჟამთა ლოცვისაჲ: კანკელსა წინაშე დაუსუჱნონ ხატი ქრისტეს შობისაჲ... (73v).

„ღმერთო, შეიწყალე, სული ფრიად ცოდვილისა ასთანდარის და ძმანი უდღეგრძელენ (15v, ნუსხური, ქვედა არშია).

ასთანდარი (მინაწ.)
„ქ. ესე თვენი წმინდი[ს] შიოსი ყო. ახლა მე ვიშოვნე ღთის შეწევნითა. ღმერთო, მშვიდობაში მოაჴმარე. შენმა მ[ა]დლმ[ა]ნ და სახელმან, შენი მადიდებელი ვიყო, ოთარაშვილი შიო დიაკვანი გეხვეწები“ (34v, მხედრული, ქვედა არშია).
„წელს ჩღჲე (1775) ქორონიკონს უპ“ (39v, მხედრული, ქვედა არშია).
„ესე ეტრატი სვეტისცხოვლისა არს“ (34r, მხედრული, ზედა არშია).
გაურკვეველი შინაარსის მინაწერები:

1. „ქ. მიყვ[ა]რდი ჩემი მეგონე მზეს [...] მზეს შენზე“ (1r, მარჯვენა არშია).
2. „ქ ქრისტემან წინაშე ღეთთნ (!) ზმრს (!) მას დედსთნს (!) გუღეს ანის წმინდის დღის აღგვრდე ძუძუებს ვემთხვევი“ (1r, მხედრული, ქვედა არშია).
3. „ტკბიილის (!) რძის აღმაგდინეს ძუძ... “ (3v, მხედრული, ქვედა არშია).
4. „ქოთრიცი მომიკითხეთ. ასე მოახსენე ჩემ მიართ: ჩემს გიავ შენ ათრის ახალციხე, ამმინ“ (4r, მხედრული, ქვედა არშია).
5. „ქ წმინდათ მოწამეთ მინასი, ერმოგინესი და ევღრაფასი. ესე წმიდამან ყო მაქსიმე ... “ (8r, მხედრული, ქვედა არშია).
6. „ქ. მამაო ჩვენო, რომელი ხარ ცათა შინა, წმინდა [ი]ყვეს სახელი შენი, მოვედით სუფევა შენი, იყავნ ნება შენი ვირცა ცათა “(13v, მხედრული, მარცხენა არშია).
7. "აბგდევზთიკლმნოპჟრსტუფ ...უფალო, ღაღადყო, შენდამი, ისმინე ჩემი! უფალო, მოხედენ ჴმ[ა]სა ჩ[ე]მსა! [...] უფალო, წარმიმართე [...] ჩემი ვი[თა]რცა საკმეველი შენ წინ ჴელთა ჩემთა [...]" (17r, მხედრული, ქვედა არშია).
9. მხედრული: „ქ. ნათელი მხიარული წმინდის დიდებულის უკვდავის მამის ზეცთს(!) წმითდ(!) მ[ა]ცხოვ[ა]რი ჩვენი იესო ქრისტე მოსრულისა და [... ....] მზისას ვიხილოთ ნათელის სამწ[უ]ხრო, ვაქებთ მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, ღირს ვართ ყოველს ჟამს" (33v, მხედრული, ქვედა არშია).
10. "გ[ი]გ[ა]ლ[ო]ბდ შენდ, ძეო ღთისაო, ცხოვრების მომც[ე]მელო, რომლისთვისც ყოველი სოფელი შენ გადიდებს" (35r, მხედრული, ქვედა არშიაზე).
10. მხედრული: „ნათელი მხიარული წმიდისა და დიდებულისა უკდავისა. უკვდავი უკდაისა მაგისა წმინდა (47v, ქვედა არშია).

ტექსტში შედის შემდეგი საგალობლები: მესმასა, განძლიერდასა, აკურთხევდითსა, ღაღადყავსა, ადიდებთითსა, სტიქარონები.

ცენტრალური სახელმწიფო საისტორიო არქივი, ქართულ ხელნაწერთა აღწერილობა, შედგენილი პროფ. ს. კაკაბაძის და პ. გაგოშიძის მიერ აკად. კ. კეკელიძის რედაქციით, ტომი I, თბილისი, 1949, გვ.16.
ქართულ ხელნაწერთა აღწერილობა, საქართველოს ეროვნული არქივის ხელნაწერთა ფონდი, შეადგინეს და დასაბეჭდად მოამზადეს ქეთევან ასათიანმა, თამარ გაბუნიამ, თეონა გელაშვილმა, მაკა კირვალიძემ, ვერა შენგელიამ, მანანა ჭუმბურიძემ, თბილისი, 2016, გვ.221-226.

ხელნაწერი სხვადასხვა დროს ეკუთვნოდა დიაკონ შიო ოთარაშვილსა და სვეტიცხოვლის ტაძარს.
ეროვნულ არქივში ხელნაწერი შემოსულია 1924 წელს თორტიზას მონასტრიდან.

ციტირება

თვენი. ქართულ ხელნაწერთა აღწერილობა. საქართველოს ეროვნული არქივის ხელნაწერთა ფონდი. თბილისი, 2019. მოამზადეს: ლიკა აბრალავამ, ქეთევან ასათიანმა, თამარ გაბუნიამ, მაკა კირვალიძემ, ვერა შენგელიამ, მანანა ჭუმბურიძემ. http://manuscripts.archive.gov.ge/ka/handwriting/show/32 წვდომის თარიღი: